Ülkemizde sosyal, eğitim ve ekonomik hayatı etkileyen virüs salgını, ailelerin ve çocukların hayatında yeni değişiklikler yapılmasını zorunlu hale getirdi. Evlerde sürekli virüs salgını konuşuluyor, sosyal medyada ve televizyonda virüslerden korunmayla ilgili bilgilendirmeler yapılıyor. Ailede ve çevrelerindeki bu gergin ortamın ne olduğunu tam olarak anlayamayan çocuklarda kaygı bozukluğu oluşabiliyor. Çocukların sorularına, yaş grubuna uygun cevaplar verilmelidir.
3-6 yaş arasındaki okul öncesi dönemdeki bir çocuğa nasıl açıklama yapılmalı
“Virüs bizi hasta eden bir çeşit mikroptur. Gözlerimizle bu mikrobu göremeyiz, hasta kişilerden başkalarına geçebilir. Hastalanmamak için ellerimizi sık sık yıkamalıyız, ellerimizle ağzımıza burnumuza dokunmamalıyız, maske takabiliriz, öksürüp hapşırırken ağzımızı mendille kapatmalıyız, kalabalık yerlere gitmemeli ve iyi beslenmeliyiz. Okullar ve alışveriş yerleri kalabalık yerler olduğu için bir süre gitmeyeceksin. Bu önlemleri doğru şekilde uygularsak kısa süre içinde virüsün bulaşması önlenecektir. Soruların olduğunda biz hep yanındayız, endişe etme”
Asla çocuğa “eğer ellerini yıkamazsan virüsler seni hastalandırır, yıkama da hasta ol o zaman” gibi çocukları içten içe korkutan sözler söylenmemelidir.
Okul öncesi dönemdeki çocukların cesaretlendirilmeye ihtiyaçları olur. Yeterince koruyucu önlemlere dikkat edilirse her şeyin düzeleceği, hastalıkla baş edilebileceği, hatta bunun dünyada örneklerinin çok olduğu açıklanabilir. Yanında özgüvenli ve ihtiyacı kadar olan bilgiyi kendisine anlatan bilinçli bir ebeveynin bulunması, çocuk için rahatlatıcıdır.
Okul öncesi dönemdeki çocuk ile oyun oynayarak zaman geçirilmesi, bu süreci rahat atlatmasını sağlar. Hijyen için şarkı söyleme, tekerleme, parmak oyunları yoluyla eğlenerek temizlik uygulamaları “birlikte” yapma, hem alışkanlık kazanmasını sağlar hem de kaygılarını azaltır.
6-12 yaş arasındaki okul dönemdeki bir çocuğa nasıl açıklama yapılmalı
6-12 yaş arasındaki okul dönemindeki bir çocuk, virüsler, salgın, epidemi, profilaktik önlemler, hastalığın epidemiyolojisi, korunma yolları hakkında kendisi araştırma yapabilir. Kendisi bilgi edindikçe korunma kurallarına daha çok dikkat edecektir. Bilgi kirliliği yaşamadan resmi kaynakların bilgilerini dikkate alması ve bilimsel yazılara ulaşma yolları konusunda yönlendirmeye ihtiyaç duyabilirler.
Aile İçinde Salgınla İlgili Konular Konuşulurken Nelere Dikkat Edilmeli
Yetişkinlerin virüs salgınına bakış açısı ile çocukların zihinlerinde oluşan salgın senaryosu tamamen bambaşka olabileceği için çocuklara virüs salgını hakkında net ve kaygıyı azaltıcı açıklamalar yapmak gerekiyor.
Öncelikle aile bireylerinin evde panik havası oluşturmaması gerekir. Kaygı, dalga dalga yayılabilen bir duygudur. Çocuklarda kalıcı korku oluşmaması için dingin bir ruh haliyle çözüm önerileri konuşulmalıdır. Kendi kaygılarını kontrol altında tutamayan anne babalar, çocuklarına yeterince yardımcı olamaz.
Aile bireylerinin kendi aralarında yaptıkları konuşmalar, telefon konuşmaları ve televizyondaki haberler, çocukların yaş grubuna uygun bilgi vermeyebilir. Zihnindeki endişe dolu sorulara cevap bulamayan çocuk kaygı bozukluğu yaşayıp içe kapanabilir. Anne babasının öleceği, yalnız kalacağı, ekonomik açıdan zorluk yaşayacakları için zorunlu ihtiyaçlarını bile söylemeyebilir. Bu nedenle çocuğun, gereksiz bilgileri duymaması için özen göstermek gerekir.
Çocuğun bulunduğu ortamda yetişkinlerin gizli konuşmalar yapması, onların hayal dünyasında korkutucu senaryolara dönüşebilir.
Korkutmadan salgın ile ilgili bilgileri paylaşmak önemlidir. Bazen ne kadar çok bilirsek o kadar az korkarız. Çocuklara bu süreçte toplu olarak bulunmanın zararlarını, hijyenin ve bağışıklığın güçlendirilmesinin önemini doğru anlatmak gerekir. Çocuk önlem aldıkça yüreklendirilmelidir.
Ebeveynler bu süreçte temizliği obsesyon haline getirmemelidir. Takıntı haline gelen bazı alışkanlıklar pekişebilir ve dışarıya hiç çıkmama, ellerini sürekli yıkama gibi patolojik hale gelebilir.
Ayrıca okula gidememesinden kaynaklanan günlük ev içi rutinlerini yeniden çocuğa göre düzenlemek gerekir. Çalışan annelerin çocuk için koyacağı günlük rutin farklı olabilir. Çocuğun görüşleri alınarak günlük etkinlik planı yapılmalıdır.
Çocuklarla Kaliteli Zaman Geçirmek İçin Evde Hangi Etkinlikler Yapılabilir
Korona salgınından dolayı evde kalma zorunluluğu, bir fırsata çevrilebilir. Bu dönemde bir arada olmak, zedelenmiş ilişkileri tamir etmek için bir fırsat olabilir.
Çocuk ve anne-babanın evde beraber geçirecekleri zaman, duyguların açıklanabileceği oyunlar sayesinde zenginleşebilir. Evde aileyle birlikte oyun oynanacağında, çocuğun oyunu kurgulaması, özgüvenini destekler.
Etkinlikleri çocukların kurgulaması sağlanabilir. Uzaktan eğitime çocuklar bir şekilde katılacaklar ama ebeveynsiz zor olabilir ve onların destekleyici olmaları gerekiyor.
Yaş Gruplarına Göre Evde Oyun Önerileri
3-6 YAŞ
Oyun Hamuru Yapalım: Ebeveynler çocukları ile birlikte katkı maddesi içermeyen kendi oyun hamurlarını yapabilirler. Anne babasıyla birlikte oyun hamuru yapan çocuğun ebeveynleri ile kaliteli zaman geçirmesinin, ince motor becerilerinin desteklenmesinin yanı sıra bir ürün ortaya çıkarma, bir işi başarma duygusu desteklenir. Hamuru yapma sürecinde çocukla süreç hakkında konuşularak kullanılan malzemelerin ne gibi değişimler geçirdiği hakkında sohbet edilebilir.
Ev Yapımı Oyun Hamuru Tarifi
2 ölçü un, 1 ölçü tuz, 1 tatlı kaşığı sıvıyağ, su, renklendirmek için isteğe bağlı olarak gıda boyası
Bir Şekil Bin Resim: Çocuk ile ebeveynleri bir geometrik şekil seçerler ve şekli bir A4 kağıdının herhangi bir yerine çizerler. Çocuktan bu geometrik şekli kullanarak resmi devam ettirmesi istenir. Resim tamamlandığında şeklin hangi nesneyi çizmek için kullanıldığı hakkında çocukla sohbet edilebilir. (Örneğin: Kağıdın bir köşesine kare çizilir, çocuk bunu uçurtma, masa ya da bir ev olarak da tamamlayabilir.)
Biz Ne Oynardık? : Ebeveynler çocukken oynadıkları oyunları çocuklarına anlatarak günümüzde artık oynanmayan oyunları çocuklarına tanıtırlar. Anlatılanların içinden seçilen bir oyun çocukla birlikte oynanır. Oyun bittikten sonra oyunun günümüzde neden oynanmadığı, günümüzde hangi oyunların oynandığı hakkında sohbet edilerek karşılaştırma yapılır.
6-8 YAŞ
Parmaklarımız Kalem Olabilir Mi? : Çocukların hem ince motor becerilerini desteklemek hem de yazı yazma alıştırmalarını eğlenceli hale getirmek için yapabileceğimiz bir etkinlik. Bir tepsi ya da geniş bir tabağa irmik veya tuz dökülür. Çocuğun öğrendiği/öğrenmekte olduğu harfler ya da sözcükler ebeveynlerin rehberliğinde çocuğa söylenerek yazması istenir. Ya da çocuğun yazacağı harf ya da sözcükler bir kağıta yazılarak belli bir süre çocuğa gösterilebilir ve ardından kapatılıp çocuğun yazması istenebilir.
Bilmeceden Cümleye: Çocukların dil becerilerini, hayal gücünü ve cümle kurma becerilerini destelemek için uygulayabileceğimiz bu etkinlik için 2 adet kavanoz alınır. Kavanozlardan birine bilmecelerin yazdığı kağıtlar konulur. Aile bireyleri sırayla bir bilmece çekip cevabını bulmaya çalışırlar. Bilmecenin cevabını bulduktan sonra herkes içinde bilmecenin cevabı olan bir cümle kurar ve boş bir kâğıta bu cümleyi yazıp boş kavanozun içine atar. Ardından cümleler kavanozdan sırayla alınıp okunur, kimin hangi cümleyi yazdığı tahmin edilerek sohbet edilir.
Tren Vagonları: 2 kişilik bir oyundur. Her oyuncu elindeki kâğıta 1’den 9’a kadar rakamları yazar. İlk oyuncu kağıta gizlice, rakibine göstermeden bir sayı yazar. Rakibi bu sayıyı doğru tahmin ederse sıra karşı tarafa geçer. Doğru tahmin edemezse oyuncu yazdığı sayının yanına bir çizgi çeker. Her rakam dört çizgi ile çevrilince vagonlar oluşur ve tren hareket eder. İlk önce vagonlarını tamamlayan oyuncu oyunu kazanır.
Bil Bakalım: Oyuncunun gözleri kapatılır. Eline herhangi bir nesne verilir. Elindeki nesnenin ne olduğunu bilmeye çalışır.
Sihirli Değnek: Oyuncunun elinde hayali bir sihirli değnek vardır. Kendi istediği sihirli sözcükleri söyledikten sonra “yerde yuvarlan, zıpla, tek ayak üzerinde dur..” gibi komutlar verir. Diğer oyuncular söylenenleri yaparlar. Herkes sihirli değnek ile komutlar verene kadar oyun devam eder.
Ritimli Bul: İki Oyuncu birbirine sırtını döner. Oyunculardan biri ‘ alkış, parmak şıklatma, karnına vurarak davul sesi gibi..’ vücudunu kullanarak sesler çıkartır. Diğer oyuncu çıkan seslerin aynısını yapmaya çalışır.
Kıpırdamadan Dur: Nefes alıp verme ve göz kırpma dışında en ufak hareket eden oyundan çıkar. (Dikkat ve konsantrasyon oyunu)
8-10 YAŞ
İplerin Arasından Geçelim: Kalın bir ip bant yardımı ile iki duvar arasına rastgele tutturularak bir oyun parkuru oluşturulur. Çocuklar iplere temas etmeden, iplerin altından ya da üstünden geçerek parkurun sonuna ulaşmaya çalışır. Oyun çocukların dikkat becerilerini ve motor becerilerini desteklerken, iplerin arasından geçen çocuk bu ipleri örneğin, bir lazer ışını ya da istediği bir nesne olarak düşünebilir bu da çocuğun hayal gücünü destekler.
Bu Hangi Kelime? : Oyunu oynayan herkesin önünde bir kağıt ve kalem bulunur. Herkes 3 sözcük seçip bu sözcüklerin anlamını kağıda yazar ama hangi sözcükler olduğunu yazmaz. Herkes kağıdını yanındakine verir. Kağıdı alan oyuncu kelimenin anlamını okuyarak hangi kelime olduğunu tahmin etmeye çalışır ve tahminini kağıda yazar. İlk önce doğru tahmini yapan oyuncu oyunu kazanır.
Uçaklar Nasıl Uçar? : Çocuklar ile birlikte uçak, helikopter gibi araçların nasıl havada kaldığı hakkında sohbet edilip, konuyla ilgili belgeseller izlenebilir. Tuvalet kağıdı rulosu, ip, kağıt vs. atık malzemeler kullanılarak çocuğun kendi uçağını tasarlamasına rehberlik edilir, tasarım tamamlandıktan sonra bir pipet yapıştırılır ve pipet bir ipin içinden geçirilir. İp evin uygun bir köşesine gerilir. Bir balon şişirilerek pipetin boş kalan tarafına yapıştırılır ve balon serbest bırakılır. Balondan çıkan havanın oluşturduğu rüzgar ile uçağın uçup, uçmadığı, ne kadar mesafe aldığı gözlemlenir.
Hikaye Oluşturma: Herhangi bir konu seçilir bu konu hakkında alfabetik sıralama ile birbiri ile uyumlu cümleler kurulur. Ailecek özgün bir hikaye ortaya çıkartılır.
Değiştir: Oyuncu bir radyo kanalı olur ve sunucu olur, şarkı söyler diğer oyuncular değiştir dediğinde söylediği şarkıyı ya da sunduğu programı değiştirir. Tüm oyuncular oynayana kadar oyun devam eder.
Dikkat: Oyuncular aşağı dediğinizde yukarı, yukarı dediğinizde aşağı, sağ dediğinizde sola, sol dediğinizde sağa ilerlerler. Komutları yanlış yapan oyundan elenir.
10-12 YAŞ
Bir Nesne Tasarla: Ebeveynler çocukları ile birlikte günlük yaşamda kullandıkları nesnelerin bir listesini oluştururlar. Bu listenin içinden bir nesne seçilir ve bu nesnenin kullanım amacı, amacı dışında başka nerelerde kullanılabileceği, varsa nesneyi kullanırken yaşanan zorluklar ya da bu nesnenin daha farklı nasıl geliştirilebileceği ile ilgili sohbet edilir. Her bir aile bireyi bu nesnenin nasıl geliştirilebileceği, nasıl daha işlevsel hale getirilebileceği üzerinde düşünerek tasarım yaparlar. Yapılan tasarımların maketi (gerçekleştirilmeye uygunsa) yapılarak birlikte incelenir.
Kahve ile Resim Yapalım: Resim yapmak için sadece boyalara mı ihtiyacımız vardır? Kahve kullanarak da resim yapabilir miyiz? Hazır paketlerde olan kahveleri soğuk suda karıştırarak boya olarak kullanabiliriz. kâğıtın üzerine çizmek istenilen resim için fırça ile biraz su sürülür. Ardından renklendirmek için kahve kullanılır.
Elektrik Üretimi: Elektrik nasıl üretilir sorusunun cevabını evde yapacağımız basit bir deneyle bulmak oldukça kolaydır. Bunun için limon, bakır para, çinko çivi, tel ve bir tane led ışığa ihtiyaç vardır. Limonların bir tarafına çinko çivi bir tarafına bakır para batırılır. Bir tel ile limonlardaki bakır ve çinko uçlar birbirlerine bağlanır. Telin bir ucu da led ışığa bağlanır. Işık yanmazsa limon sayısı arttırılabilir. Deney yapılırken süreç hakkında çocukla sohbet edilir, elektriğin üretilmesi ve kullanılması hakkında tartışılır.
RENKLERİN KARIŞIMI
A4 kağıdının yarısına pastel boya ile rastgele istenen çizimler yapılır. Çizim tamamlandıktan sonra kağıdın yarısı boyanın üstüne kapatılır. Yetişkin yardımı ile kağıdın üzerinden ılık seviyede olan ütü ile geçilir ve boyanın erimesi sağlanır. Kağıt açıldığında boyalar ve çizimler üzerindeki değişim incelenir.
RİTİM TUTALIM
Müzik yapmak için yalnızca enstrümanlara ihtiyacımız mı var? Bardakları ve çatalları kullanarak kendi müziğimizi oluşturabiliriz. Farklı boy ve şekildeki bardaklara, farklı miktarlarda su koyarak bir çatal ya da kaşık yardımı ile vurup çıkan sesi dinleyebiliriz. Belirli bir sıra ile bardaklara vurup ritim oluşturarak kendi müziğimizi yapabiliriz.
PATLAMIŞ MISIRLAR
Bir kase dolusu patlamış mısırı yemeden önce nasıl bir oyun oynayabiliriz? Bir kase mısır patlatın ve ağzınıza atmadan önce elinize aldığınız mısır tanesinin neye benzettiğinizi birbirinize anlatın.
EŞYALARIMIZ NEREDE?
Çocuğunuzun bir eşyasını evin içinde saklayın ve çocuğunuza gün içinde eşyanın nerede olduğunu bulmasına yardımcı olacak bazı ipuçları verin. Günün sonunda ipuçlarını takip ederek eşyasını bulabilecek mi? Aynı şekilde çocuğunuzda sizin bir eşyanızı saklayıp size ipucu sunabilir.
DEFİLE
Bir kumaş parçası ya da bir çarşaf ve toka alın. Çarşafı ve tokaları kullanarak istediğiniz gibi bir elbise, çanta, şapka vs. yapın. Tasarımınızı tamamladığınızda defilede sergilemek için hazırsınız.
KALEM TOPLAMA OYUNU
Evdeki tüm kalemleri toplayın. İki elinize alıp karışık bir şekilde yere atın. Sırayla kalemleri toplamaya çalışın. Kalemi alırken yanındaki kalemlere dokunmamaya ve hareket ettirmemeye dikkat edin.
NE, NASIL YAPILIR?
Çocuğunuzla birlikte nasıl yapıldığını merak ettiğiniz yiyecek, eşya, mimari bir yapı vs. listesini yapın. Bunların nasıl yapıldığını/üretildiğini anlatan belgeseller izleyin.
KENDİ KALEMLİĞİMİZİ YAPALIM
Masamıza koyabileceğimiz bir kalemlik yapmak için ihtiyacımız olan tek şey mukavva ve havlu kağıt rulosu. İstenilen bir boyutta kesilen mukavvayı guaj boya kullanarak istenilen renk ve desende boyayıp kurumaya bırakıyoruz. Mukavva kururken rulolarımızı da istediğimiz gibi boyuyoruz. Kuruduktan sonra mukavvanın üzerinde yapıştırıyoruz. Artık rulololarımızın içine kalem koymak için hazırlar.
BALONLARDAN ÇIKAN SÜRPRİZ
Çocuğunuzla birlikte “2 defa zıpla, bir şarkı söyle, 1 dakika kıpırdama, bir hayvan taklidi yap vs.” gibi bir yönerge listesi hazırlayıp, küçük kağıtlara yazın. Balonları şişirip her bir balona bir yönerge atın. Balonlarla oynadıktan sonra sırayla bir balon patlatıp içinden çıkan yönergeyi yapın.
BUL-ÇİZ
Oyunculardan biri diğerine bir canlının/nesnenin özelliklerini anlatarak canlıyı/nesneyi tarif eder. Örneğin; kışın dalları kurur, bahar gelince canlanır. Bu nedir? Der. Karşıdaki oyuncu tarif edilenin ne olduğunu bulduğu anda BULDUM der ve tahminini bir kağıda çizer. Tahminini çizmesi için 10 saniye süresi vardır. Yanlış tahminde bulunursa sıra karşı tarafa geçer.
